Almennar upplýsingar og hlutverk lífeyrissjóðsins
Lífeyrissjóður bænda starfar í samræmi við lög nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyrissjóða, með síðari breytingum, og samþykktir sjóðsins.
Sjóðurinn rekur samtryggingardeild og eru iðgjöld 4% framlag launþega og 8% framlag atvinnurekanda. Frá og með 1. júlí 2018 er mótframlag vegna starfsmanna 11,5% en framlag er óbreytt hjá sjálfstæðum atvinnurekendum.
Hlutverk sjóðsins er að tryggja sjóðfélögum, eftirlifandi mökum þeirra og börnum lífeyri samkvæmt gildandi lögum og samþykktum sjóðsins.
Um ársreikninga lífeyrissjóða
Ársreikningur sjóðsins er gerður samkvæmt reglum Fjármálaeftirlitsins nr. 335/2015 um ársreikninga lífeyrissjóða. Í reglunum er meginreglan sú að eignir skulu metnar á gangvirði og er byggt á þeirri reglu í ársreikningnum.
Fjöldi sjóðfélaga, launagreiðenda og iðgjöld
Fjöldi virkra sjóðfélaga, þ.e. meðaltal fjölda sjóðfélaga sem greiddi iðgjald á árinu 2019 var 2.148, fjöldi þeirra sem á réttindi í sjóðnum var 11.033 í lok árs 2019 og meðaltal fjölda lífeyrisþega, sem fékk greiddan lífeyri á árinu var 3.906.
Heildariðgjöld námu 760 m.kr. á móti 807 m.kr. árið 2018, lækkuðu um 5,8%. Heildarlífeyris-greiðslur námu 1.710 m.kr. á árinu 2019, sem er 5,6% hækkun frá fyrra ári. Greiddur lífeyrir vegna áunninna réttinda var 1. 704 m.kr. og jókst um 5,7% milli ára.
Fjárfestingartekjur og rekstrarkostnaður
Hreinar fjárfestingartekjur námu 4.337 m.kr. á móti 1.766 m.kr. árið áður. Rekstrarkostnaður sjóðsins, þ.e. skrifstofu- og stjórnunarkostnaður nam 128 m.kr., hækkar um 1,3% frá fyrra ári. Launakostnaður, þ.m.t. stjórnar og endurskoðunarnefndar nam 72,4 m.kr., þar af voru laun 58 m.kr. og launatengd gjöld 14,4 m.kr. Stöðugildi voru fimm á árinu.
Hrein eign til greiðslu lífeyris
Hrein eign til greiðslu lífeyris nam 37.241 m.kr. í árslok 2019, hækkaði um 3.259 m.kr. frá fyrra ári eða um 9,6%.
Ávöxtun
Hrein nafnávöxtun, þ.e. ávöxtun þegar rekstrarkostnaður hefur verið dreginn frá hreinum fjárfestingartekjum, var 12,6% sem samsvarar 9,6% raunávöxtun. Sambærilegar tölur fyrra árs voru 5,0% og 1,7%. Meðalraunávöxtun síðustu fimm ára er 4,7% og síðustu 10 ára 4,9%.
Tryggingafræðileg úttekt
Í Tryggingafræðilegri úttekt í árslok 2019 eru áfallnar skuldbindingar 839 m.kr. umfram eignir eða 2,5% og heildarskuldbindingar 1.982 m.kr. umfram eignir eða 4,8% ef miðað er við framsetningu samkvæmt reglum nr. 335/2015 um ársreikninga lífeyrissjóða. Heildarstaða sjóðsins batnar um 4,6% frá fyrra ári.
Ef miðað er við reglugerð nr. 391/1998 um skyldutryggingu lífeyrisréttinda og starfsemi lífeyris-sjóða er neikvæð staða áfallinna skuldbindinga 2,4% og neikvæð staða heildarskuldbindinga 4,5%, batnar um 4,2% frá fyrra ári.
Lán til sjóðfélaga
Sjóðurinn veitir bæði verðtryggð og óverðtryggð sjóðfélagalán. Á árinu voru veitt tvö ný lán, samtals að fjárhæð 61 m.kr. Heildarfjárhæð útistandandi lána í lok ársins var 2.452 m.kr., lækkaði um 45 m.kr. milli ára eða um 1,8%.
Hluthafastefna
Hluthafastefna, sem stjórn sjóðsins samþykkti 18. apríl 2018 markar stefnu Lífeyrissjóðs bænda sem hluthafa í félögum, sem hann fjárfestir í. Stefnunni er ætlað að stuðla að faglegum samskiptum við stjórnir félaga sem sjóðurinn á hlut í sem og annarra hluthafa, auka gagnsæi í störfum sjóðsins og trúverðugleika á markaði.
Stefna um ábyrgar fjárfestingar
Með ábyrgum fjárfestingum er átt við að litið sé til umhverfismála, félagslegra málefna og stjórnarhátta í fjárfestingum. Stefna sjóðsins um ábyrgar fjárfestingar, sem stjórn samþykkti 18. apríl 2018 markar stefnu Lífeyrissjóðs bænda um siðferðileg viðmið í fjárfestingum sem lífeyrissjóðum ber að setja sér samkvæmt 36. gr. laga nr. 129/1997 um skyldutryggingu lífeyris-réttinda og starfsemi lífeyrissjóða.
Stjórnarhættir og áhættustýring
Lífeyrissjóður bænda leggur áherslu á góða stjórnarhætti við stefnumótun og daglega stjórnun sjóðsins.
Með stjórnarháttayfirlýsingu er sjóðfélögum, iðgjaldagreiðendum, opinberum aðilum, starfs-mönnum og öðrum haghöfum veittar upplýsingar um stjórnarhætti sjóðsins. Yfirlýsingunni er jafnframt ætlað að styðja við góða stjórnarhætti hjá sjóðnum og styðja þannig við traustan rekstur.
Stjórnarháttaryfirlýsingin byggir á þeim lögum og reglum sem í gildi eru á þeim tíma sem ársreikningur sjóðsins er staðfestur af stjórn og framkvæmdastjóra. Í því sambandi er sérstaklega litið til þeirra ákvæða laga nr. 129/1997 sem lúta að stjórnarháttum lífeyrissjóða, ákvæða sam-þykkta sjóðsins, reglna FME þar um, m.a. reglna nr. 335/2015 um ársreikninga lífeyrissjóða sem og 5. útgáfu leiðbeininga um stjórnarhætti fyrirtækja útgefnum af Viðskiptaráði Íslands, Nasdaq Iceland og Samtökum atvinnulífsins.
Í samræmi við 51. gr. reglna um ársreikninga lífeyrissjóða nr. 335/2015 birtir sjóðurinn yfirlýsingu um stjórnarhætti sína. Upplýsingarnar eru settar fram í viðauka við skýrslu stjórnar og teljast hluti hennar. Yfirlýsingin fyrir árið 2019 er birt í heild í ársskýrslu sjóðsins.
Stjórn hefur sett sjóðnum áhættustefnu og áhættustýringarstefnu með það að markmiði að auka öryggi í rekstri sjóðsins. Stefnurnar grundvallast á lagafyrirmælum, reglugerðum og stefnumótun sjóðsins. Stefnurnar byggja á skilgreiningu á áhættustýringu sem felst í því að móta eftirlitskerfi sem gerir sjóðnum kleift að greina, meta, vakta og stýra áhættu í starfsemi sjóðsins, þar sem því verður við komið.
Markmið með áhættustefnu og áhættustýringarstefnu er að auka öryggi í rekstri sjóðsins. Lögð er áhersla á að stefnurnar og framkvæmd þeirra sé virkur þáttur í starfseminni og að þær tengist ákvörðunarferlum hans í stefnumótandi málum varðandi innleiðingu sem og í daglegum rekstri. Einnig er lögð áhersla á að stjórn og stjórnendur hafi góða yfirsýn yfir helstu áhættuþætti í rekstri sjóðsins og að þeir hafi þekkingu á hlutverki sínu í ferli áhættustýringar og eftirlit og taki virkan þátt í því. Mikilvægt er að stjórn, stjórnendur og aðrir starfsmenn meti áhættu og viðeigandi áhættu-þætti við ákvarðanatöku eftir því sem eðlilegt er hverju sinni. Í skýringu nr. 23 í ársreikningnum eru upplýsingar um áhættustýringu þar sem meðal annars er greint frá margvíslegum álagsprófum einstakra áhættuflokka miðað við mismunandi sviðsmyndi.
Upplýsingastarf
Eftir áritun ársreiknings birtir sjóðurinn auglýsingu í Bændablaðinu þar sem gerð er grein fyrir starfsemi og reikningum fyrir liðið ár. Sjóðurinn sendir greiðandi sjóðfélögum hálfsárslega yfirlit yfir móttekin iðgjöld ásamt útreikningi á áunnum lífeyrisréttindum. Á vefsíðu sjóðsins má nálgast almennar upplýsingar um sjóðinn, starfsemi, iðgjald, lífeyrisrétt og lánareglur.
Væntanleg þróun og framtíðarhorfur
Á komandi árum mun sjóðurinn hafa áfram að höfuðmarkmiði að ávaxta eignir innan ramma laga og fjárfestingarstefnu sjóðsins í þeim tilgangi að standa undir lífeyrisskuldbindingum og hámarka réttindi sjóðfélaga.
Atburðir eftir lok reikningsárs
Á fyrstu mánuðum ársins 2020 hefur sjúkdómurinn COVID-19 haft veruleg samfélags- og efna-hagsleg áhrif á heimsvísu þar sem skorður hafa verið settar við atvinnustarfsemi og atvinnuleysi hefur aukist. Mikil ólga hefur verið á innlendum og erlendum mörkuðum og miklar sveiflur hafa einkennt þróun eignaverðs þar sem fjárfestar reyna að meta efnahagsleg áhrif heimsfaraldursins.
Í kjölfar stöðvunar á margvíslegum atvinnurekstri og auknu og miklu atvinnuleysi hefur ríkis-stjórnin og Seðlabanki Íslands gripið til umfangsmikilla aðgerða til að verja grunnstoðir samfélags-ins og tryggja afkomu fólks og fyrirtækja. Lífeyrissjóðir landsins hafa einnig lagt sín lóð á vogar-skálarnar og hafa meðal annars skrifað undir samkomulag lífeyrissjóða og fjármálafyrirtækja um tímabundna greiðslufresti á lánum og hvatningaryfirlýsingu Landssamtaka Lífeyrissjóða, um að halda að sér höndum varðandi gjaldeyriskaup á öðrum ársfjórðungi 2020.
Á fyrsta ársfjórðungi 2020 hefur gengi innlendra hlutabréfa í Úrvalsvísitölu lækkað verulega en ávöxtun innlendra skuldabréfa hefur hins vegar verið góð vegna lækkandi ávöxtunarkröfu verðtryggðra og óverðtryggðra ríkisskuldabréfa. Á sama tíma hefur gengi krónu gefið eftir og lækkað á annan tug prósenta gagnvart helstu viðskiptamyntum. Helstu hlutabréfavísitölur erlendis hafa einnig tekið dýfu á fyrstu mánuðum ársins og hafa flestir seðlabankar heims gripið til ýmissa aðgerða til að styðja við efnahagslífið, bæði með vaxtalækkunum og kaupum á skuldabréfum. Ljóst er að til skamms tíma verða áfram sveiflur á innlendum og erlendum fjármálamörkuðum.
Ísland er ásamt flestum öðrum löndum að ganga í gegnum sína dýpstu efnahagslægð síðustu ára-tuga. Óvíst er hversu lengi hún mun vara og hversu djúp hún verður. Þar vegur þyngst hrun í allri ferðaþjónustu þar sem nær allt flug hefur lagst af vegna faraldursins sem nú gengur yfir heimsbyggðina.
Við aðstæður sem þessar er vert að undirstrika mikilvægi áhættudreifingar hjá lífeyrissjóðum, sem er grunnþáttur í eignasöfnum þar sem fjárfestingartími er langur. Til að ná fram áhættudreifingu fjárfestir Lífeyrissjóður bænda meðal annars í ólíkum eignum, eignaflokkum og landsvæðum. Áhættu er þar af leiðandi dreift á þann veg að þótt lækkun verði á ákveðnum eignaflokki, á ákveðinni tegund eigna eða innan ákveðins landsvæðis eru líkur á að hún vinnist að hluta upp í hækkun á öðrum flokkum og dragi þannig úr sveiflum á eignasafni. Þess ber að geta að sjóðurinn hefur síðustu áratugi lagt upp með heldur varfærna fjárfestingarstefnu auk þess sem erlendar eignir hafa aukist í markmiðum fjárfestingastefnu síðustu ár sem kemur sjóðnum vel.
Lífeyrissparnaður er í eðli sínu langtímasparnaður og getur ávöxtun verið sveiflukennd þegar til skemmri tíma er litið en þegar horft er til lengri tíma jafnast sveiflurnar yfirleitt að miklu leyti út.
Tryggingastærðfræðingi sjóðsins var falið að meta sérstaklega lífeyristryggingaáhættu vegna COVID-19 ef gengi innlendra og erlendra hlutabréfa lækkar um 20% og gengisvísitala íslenska krónunnar hækkar um 15%. Sjá skýringu nr. 23 í ársreikningnum um lífeyristryggingaáhættu.
Markmið stjórnar er ávallt að hámarka ávöxtun sjóðsins að teknu tilliti til áhættu og tryggja þannig sjóðfélögum, mökum þeirra og börnum lífeyri til framtíðar í samræmi við samþykktir sjóðsins.